Miażdżyca

Miażdżyca to choroba przewlekła obejmująca naczynia krwionośne. Rozwija się na podłożu zapalnym, głównie dotykającym ścian naczyń tętniczych. Cechą charakterystyczną schorzenia jest akumulacja utlenionych cząsteczek cholesterolu oraz elementów włóknistych w błonie wewnętrznej tętnicy. Skutkiem tych zmian jest choroba niedokrwienna serca i nagłe stany sercowe jak zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu. Obecnie choroby układu krążenia stanową największy procent śmiertelności w krajach rozwiniętych. Przez lata w opinii publicznej utarł się pogląd, jakoby za patogenezę tej choroby odpowiadało nadmierne spożycie cholesterolu, jednak mechanizm tej choroby jest znacznie bardziej skomplikowany, co dokładnie zostanie opisane poniżej.

Miażdżyca tętnic jest powszechnym schorzeniem, u każdego jednak różni się stopniem zaawansowania. Choroba rozwija się już w młodości i postępuje w zależności od ekspozycji na czynniki ryzyka. Przez lata miażdżyca nie daje objawów klinicznych i tylko u części osób z zaawansowanym jej stadium mogą objawić się dolegliwości choroby niedokrwiennej serca. Początkowo, z uwagi na niedotlenienie tkanek możemy zauważyć zmęczenie, trudności z zapamiętywaniem i koncentracją. W niewielu przypadkach złogi cholesterolu mogą być widoczne nawet przez skórę, tworząc żółte zgrubienia (okolice powiek, pod piersiami, w zgięciu łokcia) lub powodować obrzęk, najczęściej kończyn dolnych.

Objawem niedotlenienia serca może być charakterystyczny ból w okolicy klatki piersiowej, towarzyszący już przy niewielkim wysiłku. Wskutek narastającej akumulacji blaszki miażdżycowej w ścianie tętnicy oraz zwężenia jej światła, serce zaczyna szybciej pracować, by zwiększyć dystrybucję krwi i dostarczyć tlen i substancje odżywcze wszystkim narządom. To powoduje przerost mięśnia sercowego z uwagi na wzmożoną jego pracę. Serce pracując ciężej potrzebuje jeszcze więcej utlenowanej krwi i w ten sposób powstaje błędne koło.

Uszkodzenie blaszki miażdżycowej o słabym rozwoju tkanki włóknistej, stanowiącej jej rusztowanie, może prowadzić do ostrych zespołów wieńcowych, takich jak zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu. Ma to miejsce, kiedy skrzep zaczopuje ujście krwi, odcinając tym samym dostęp tlenu do poszczególnych organów.

Miażdżycę rozpoznaje się na podstawie badań krwi ujmujących głównie profil lipidowy oraz stężenie poziomu homocysteiny. Profil cholesterolu określa tzw. wskaźnik aterogenności, czyli stosunek cholesterolu całkowitego do frakcji HDL, prawidłowy powinien przekraczać wartości 4,5. Triglicerydy powinny znaleźć się w przedziale do 200 mg/dl. Bezpieczne stężenie homocysteiny powinno wynosić 7-10 mol/l, natomiast wyższe wartości mogą powodować uszkodzenia śródbłonka, czyli komórek wyściełających naczynia krwionośne. Hiperhomocysteinemię stwierdza się przy stężeniach homocysteiny powyżej 20 mol/l.

W stwierdzeniu miażdżycy przydatne jest badanie USG, które pomoże dokładnie zobrazować stan naczyń krwionośnych. Innymi metodami jest tomografia komputerowa i koronografia.

Uszkodzony śródbłonek naczyniowy.

Dysfunkcyjny błona wewnętrzna tętnicy to kluczowy czynnik inicjujący zmiany miażdżycowe. Posiada on wiele istotnych funkcji, związanych zarówno z wydzielaniem specjalnych substancji niezbędnych dla równowagi naczyniowej, jak i selekcji substancji napływających z krwioobiegu. Śródbłonek posiada również właściwości przeciwzakrzepowe. Jeżeli śródbłonek ulegnie miejscowej dewastacji, niesie to za sobą szereg zjawisk niepożądanych. Następuje wówczas zmniejszona filtracja komórek odpowiedzialnych za wywołanie zapalenie oraz nacieczeń tłuszczowych. Śródbłonek może zostać uszkodzony pod wpływem działania różnych czynników, wśród nich najważniejsze to dym tytoniowy, stres oksydacyjny oraz hemodynamiczne siły związane z nadciśnienie, tętniczym.

Najprościej mówiąc jest to destrukcyjny wpływ tzw. reaktywnych form tlenu, czyli wolnych rodników. Przyczynia się on nie tylko do uszkodzeń śródbłonka ale również do tlenowej modyfikacji lipoprotein transportujących cholesterol z wątroby do narządów czyli LDL. Naturalną bronią organizmu na zmniejszenie podatności LDL na to zjawisko są antyoksydanty.

Wokół ogniska zapalnego tworzy się swego rodzaju usztywnienie, złożone z tkanki łącznej i komórek mięśni gładkich, wysycone dodatkowo jonami wapnia. Wszystko to tworzy blaszkę miażdżycową, która sukcesywnie zwęża światło tętnicy. Przy silnym odczynie zapalnym może pęknąć, a powstały skrzep jest w stanie całkowicie zablokować ujście krwi, prowadząc do nagłych incydentów sercowych jak np. zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu.

Aby ustrzec się przed rozwojem zmian miażdżycowych należy wyeliminować lub zmniejszyć ekspozycję na tzw. czynniki ryzyka. Należą do nich:

Otyłość

Największym czynnikiem ryzyka jest otyłość brzuszna. Tkanka tłuszczowa brzuszna jest o wiele bardziej aktywna metabolicznie niż ta zgromadzona w obrębie pośladków. Posiada wysoką aktywność lipolityczną, co oznacza, że tłuszcz łatwiej ulega rozpadowi. To z kolei prowadzi do uwolnienia kwasów tłuszczowych do krwi, zaburzeń gospodarki insulinowej i zmian metabolicznych.

Nieprawidłowy profil lipidowy

Dla rozwoju miażdżycy sprzyjające jest wysokie stężenie trójglicerydów, które powodują powstanie zakrzepów w naczyniach krwionośnych. Lipoproteiny VLDL (Very Low Density Lipoprotein), częściowo składające się ze skatabolizowanych trójglicerydów posiadają zdolność do przenikania ściany tętnicy i powodują działanie aterogenne, czyli zaburzające stosunek cholesterolu całkowitego do frakcji HDL.

Nadciśnienie tętnicze

Ogniska zapalne występują zazwyczaj w miejscach rozgałęzień i zakrzywień tętnic. Są to miejsca najbardziej narażone na siły tarcia związane z przepływem krwi. Jeżeli mamy do czynienia z nadciśnieniem tętniczym, siły hemodynamiczne są tak duże, że mogą powodować odkształcenie komórek śródbłonka i zwiększenie przestrzeni między nimi. W ten sposób następuje uszkodzenie śródbłonka.

Palenie tytoniu

Substancje zawarte w dymie działają patogennie na śródbłonek naczyń krwionośnych i podnoszą ryzyko wystąpienia miażdżycy poprzez uszkodzenie komórek tętnicy. W uszkodzonym naczyniu kumulują się komórki odpowiedzialne za zapalenie, utlenione formy cholesterolu i rozwija się skrzep zwężający jego światło.

Dieta w miażdżycy

Bez wątpienia błędy żywieniowe sprzyjają progresji miażdżycy. Największy wpływ ma spożywanie wysokoprzetworzonej żywności, obfitującej w izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych. Izomery te powodują wzrost stężenia frakcji LDL w surowicy i znacznie obniżają HDL. Co więcej, wykazują silne działanie prozapalne, co dodatkowo stymuluje zmiany miażdżycowe. Tłuszcze trans obecne w mięsie wołowym nie wykazują podobnego działania.

Najnowsze badania donoszą, że nie znaleziono dowodów na powiązanie spożycia tłuszczów nasyconych z ryzykiem wystąpienia miażdżycy. Udowodniono natomiast, że zastąpienie w diecie tłuszczy węglowodanami wiąże się z podwyższeniem stężenia triglicerydów, które są jednym z markerów miażdżycy. Wiadomo również, że cholesterol z diety nie determinuje bezpośrednio stężenia cholesterolu we krwi.

Spośród nienasyconych kwasów tłuszczowych ważny jest stosunek omega-6 do omega-3, który powinien mieścić się w przedziale od 4:1 do 2:1. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe podwyższają poziom cholesterolu HDL, a omega-6 dodatkowo obniżają poziom cholesterolu LDL. Możemy je znaleźć w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, słonecznikowym. Pamiętaj jednak, że tłuszcze roślinne nie powinny być eksponowane na wysoką temperaturę i powinieneś zadbać o ich prawidłowe przechowywanie.

Prozdrowotne działanie ma błonnik pokarmowy i antyoksydanty zawarte w owocach i warzywach.

Trening w miażdżycy

Osobom cierpiącym na choroby układu krążenia zaleca się zwiększenie aktywności fizycznej, które zmniejsza ryzyko postępu choroby. Najbezpieczniejsze są ćwiczenia tlenowe o umiarkowanej intensywności, poprawiające parametry krążeniowo oddechowe. Nieoceniona jest rola ruchu dla układu krążenia, ponieważ przyczynia się ona do obniżenia częstości skurczów serca (tętno) oraz zwiększa maksymalną pojemność minutową i objętość wyrzutową serca. Ćwiczenia powodują większe wysycenie krwi tlenem, jak i poprawiają elastyczność naczyń krwionośnych, co jest tak bardzo istotne w chorobie miażdżycowej. Zaleca się aktywność fizyczną według wzoru: 3 x 30 x 130, co oznacza trening 3x w tygodniu, przez 30 minut, przy tętnie 130 uderzeń na minutę.